Brzoskwinia

Sołtys: Tadeusz Jojczyk

BRZOSKWINIA
– wieś położona na Garbie Tenczyńskim, w górnej części Doliny Brzoskwinki. Charakterystycznym elementem jej krajobrazu jest wojskowy radar na wzgórzu Popówka zwany „piłką” z uwagi na jego obudowę w formie piłki. Jest to jedna z 6 funkcjonujących w Polsce stacji radiolokacyjnych dalekiego zasięgu i włączonych w zintegrowany system obrony państw NATO.

Z historii...

– pierwsze wzmianki o Brzoskwini z 1325 r. wskazują na osadę już istniejącą, której początki jak wykazały badania archeologiczne sięgają, co najmniej XII w. Wieś należała do drobnej, spokrewnionej ze sobą drobnej szlachty pieczętującej się herbem Topór, a od 1486 r. do Tęczyńskich, również Toporów - panów na zamku Tęczyn (dziś w Rudnie koło Krzeszowic), którzy ją jednak oddawali pod zastaw, a także wydzierżawiali. Ostatecznie w 1532 r. wieś powraca do Tęczyńskich pozostając w składzie rozległych dóbr skupionych wokół zamku, aż do czasów najnowszych. Dobra te, zwane z racji rozległości państwem tenczyńskim po śmierci ostatniego z rodu Jana Magnusa Tęczyńskiego drogą rodzinnych koligacji przechodzą kolejno do rąk Opalińskich, Sieniawskich, Lubomirskich i ostatecznie, w 1816 r. hrabiów Potockich. Z 1532 r. pochodzą też pierwsze wiadomości o założonym na gruntach Brzoskwini folwarku Dąbrowa, któremu podlegały okoliczne wsie - Baczyn, Chrosna, Frywałd i Nielepice. Jednak w II połowie XIX w. po oczynszowaniu wprowadzonym przez Adama Potockiego i zniesieniu pańszczyzny obszar folwarcznych gruntów znaczenie się zmniejszył. Dziś po dawnym folwarku pozostała nazwa Dwór określająca zachodnią część wsi, gdzie zachował się, lecz w ruinie wapienno-kamienny budynek gospodarczy z przełomu XIX/XX w.

Brzoskwinia – zaliczana jest do czołowych w Polsce stanowisk archeologicznych z okresu późnego paleolitu. Na granicy z Chrosną, w rejonie wzgórza Krzemionki w toku badań prowadzonych w latach 60. i 70. XX w. została odkryta kopalnia krzemienia wraz z kompleksem pracowni krzemieniarskich datowanych na 13 - 11 tys. lat p.n.e. Charakter znalezisk – głównie krzemiennych narzędzi, jak ciosaki, drapacze, rylce a także krzemienne wióry oraz odłupki wskazywał, że wydobywany materiał był na miejscu tylko wstępnie obrabiany, a następnie transportowany, zapewne do ośrodków osadniczych w celu dalszego przetworzenia na bardziej specjalistyczne narzędzia.

Dolina Brzoskwinki

– rozcina południową część Garbu Tenczyńskiego. Górny jej odcinek, o równoleżnikowym przebiegu, łagodnych stokach i szerokim dnie zajmują zabudowania Brzoskwini. W tej części doliny wypływa krasowe wywierzysko „Jerzy”, uznane za pomnik przyrody. Jest to główne źródło dające początek potokowi Brzoskwinka, który liczy około 9,5 km długości i uchodzi do Sanki pod Kryspinowem. Środkowy odcinek, pomiędzy Brzoskwinią a Chrosną, o południkowym przebiegu jest tylko częściowo zabudowany, a najciekawszym jego fragmentem jest zalesiony wąwóz o długości około 1 km i dnie o szerokości do ok. 50 m. Jeszcze 30-40 lat temu znaczną jego część zajmowały murawy i pastwiska. Po zaprzestaniu wypasu naturalna sukcesja roślinności doprowadziła do okrycia zboczy lasem w typie grądu. W 2005 r. staraniem mieszkańców Chrosnej zachodnie zbocze odlesiono, odsłaniając szereg malowniczych górnojurajskich skałek zboczowych, o ciekawych obłych kształtach. Niektórym przywrócono dawne nazwy, innym nadano współczesne. Wyznakowano przy tym ścieżkę dydaktyczną „Chrośnianeczka” w postaci pętli o długości 4,4 km, która prowadzi między skałami, a w części widokową wierzchowiną ponad doliną. Prawe zbocze stanowiące własność prywatną pozostało zalesione. Skałki są praktycznie niewidoczne i dostępne w oparciu o porozumienie z właścicielami wyłącznie dla uprawiających wspinaczkę skałkową. W dolnej części Doliny, o stromym i skalistym lewym zboczu, położone są zabudowania części Morawicy (Mała Morawica). Na jego widokowej grani stanowiącej stok wzgórza Popówka, przy radarze, znajduje się punkt wypoczynkowy z tablicami edukacyjno-informacyjnymi.

Jedną ze skał w Dolinie Brzoskwinki nazwano Skałami Artystów dla upamiętnienia Heleny (1911-1992) i Stefana (1912-1984) Gałkowskich - mieszkających w Brzoskwini Koziarach od 1974 r. krakowskich artystów malarzy i twórców tkanin artystycznych, głównie gobelinów. Prace Gałkowskich znalazły się m.in. pałacach królewskich Belgii, Holandii, Szwecji i Wielkiej Brytanii, także w siedzibie ONZ, a ich stała ekspozycja znajduje się w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi. Artyści pozostawili po sobie także szereg pejzaży, głównie Doliny Brzoskwinki, malując je m.in. z grani jednej z ich ulubionych skał, nazwanej ich imieniem.

Żródło: Przewodnik turystyczny „Gmina Zabierzów Jurajska Kraina”