Rząska

Sołtys: Paweł Kołodziejczyk

RZĄSKA – wieś o zwartej zabudowie położona w Rowie Krzeszowickim, która w ostatnich latach znacznie się rozbudowała o nowe osiedla domów jednorodzinnych głównie w jej południowej i wschodniej części (np. os. Sarni Stok). Północno-wschodnie obszary Rząski, na stokach wzniesienia Pasternik pozostają niezabudowane, w części zalesione (zob. niżej - „Uroczysko w Rząsce”); podobnie północno-zachodnie wykorzystywane rekreacyjnie, czemu służą dwa urządzone miejsca wypoczynkowe z altanami, w tym koło d. kamieniołomu (przy linii kolejowej) z możliwością palenia ogniska jest dostępne dla osób niepełnosprawnych. Inną nader miejską wizytówką Zabierzowa jest „Eximius Park” kompleks biurowy, powstały w ramach Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Eximius Park należący od 2017 roku do brytyjskiego funduszu inwestycyjnego, tworzą 4 budynki biurowe przystosowane do wymogów nowoczesnego biznesu wraz z centrum konferencyjnym oraz zewnętrzną strefą sportowo-rekreacyjną. Na terenie obiektu znajdują się nie tylko powierzchnie biurowe do wynajęcia, ale także przestrzenie sprzyjające różnym wydarzeniom, zarówno sportowym jak i kulturalnym

Z historii...

Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od rośliny – rzęsy wodnej porastającej zbiorniki wodne, tereny podmokłe występujące na zachodnim zboczu wzniesienia Pasternika. Najwcześniejsze nazwy: Rzanska, Wrzoska, Rząszka nawiązują do takiego pochodzenia nazwy. Historycznie Rząska została odnotowana po raz pierwszy w 1388 r. Stanowiła własność przedstawicieli rodu Toporczyków, następnie w XV w. Kurozwęckich herbu Poraj, a z końcem XV w. Sprowskich herbu Odrowąż. W XVI w. źródła notują podział Rząski na część szlachecką należącą do Przerębskich oraz część stanowiącą prebendę kościoła św. Jerzego na Wawelu (dziś nieistniejącego). W ten sposób wytworzył się podział na Rząskę Duchowną i Rząskę Szlachecką, który w księgach wieczystych zniesiono dopiero w 1874 r. w związku z brakiem już wówczas własności duchownej. Na przestrzeni dziejów - Rząska Duchowna w 2 poł. XVI w. została przekazana na rzecz Kościoła Mariackiego w Krakowie, którego archiprezbiter posiadał ją jeszcze w końcu XVIII w. Natomiast Rząska Szlachecka zmieniała właścicieli dość często. Z początkiem XVII w. należała do Gąsiorowskich, następnie Kochańskich, a w 2 poł. XVIII w. do Józefa Ankwicza (ok. 1750 - 1794), kasztelana sądeckiego i posła na ostatni sejm Rzeczpospolitej, uczestnika konfederacji targowickiej, skazanego podczas insurekcji kościuszkowskiej na śmierć przez powieszenie za zdradę stanu (poparł II rozbiór Polski). Wśród późniejszych dziedziców warto odnotować Karola Chłapowskiego (1872), męża aktorki Heleny Modrzejewskiej, Pawła Suckowa, który około 1886 r. wzniósł tzw. nowy dwór, a w końcu XIX w. Marię hr. Zamoyską. Dobra rząsieckie zaczęły ulegać parcelacji, i stopniowej rozprzedaży, do czego także przyczyniły się wywłaszczenia dokonywane od lat 80. XIX w. przez władze austriackie w związku z budową fortu nr 42 „Pasternik”. W 1906 r., jako niepodzielny właściciel majątku w Rząsce figuruje Józef Niemojewski, który część dóbr ze starym XVIII-wiecznym dworem sprzedał około 1915 r. Anieli Szymczakowskiej. Pozostałą część z „nowym dworem” nabył biskup krakowski Adam książę Sapieha wydzierżawiając ją początkowo ss. urszulankom, a następnie ss. szarytkom. W 1936 r. wówczas już arcybiskup Sapieha sprzedał majątek Towarzystwu Pomocy dla Bezdomnych, które przekazało go ss. albertynkom na utrzymanie sierocińca. W 1950 r. północna część majątku została znacjonalizowana i ostatecznie znalazła się we władaniu dawnej Wyższej Szkoły Rolniczej, a obecnie Uniwersytetu Rolniczego, który również jest gospodarzem położonych na Podkamyczu stawów rybnych.

Zabytki

Dawne dwory nie zachowały się. Nowy dwór z około 1886 r. - obecnie dom zakonny ss. Albertynek został w 1950 r. i następnie 1995 r. gruntownie przebudowany. Rozciąga się przy nim dworski park krajobrazowy, z nielicznym starym drzewostanem pochodzącym jeszcze z 2. poł. XIX w. Podobnie tzw. stary dwór z XVIII w. został po 1947 r. rozebrany, a na jego zrębach wzniesiono obecny budynek, do którego wejście zdobi para rzeźbionych lwów pochodzących z dawnego założenia. Obok zachowały się zabudowania gospodarcze z początku XX w., przebudowane po 1950 r., obecnie użytkowane przez Uniwersytet Rolniczy. Centrum Badawcze i Edukacyjne Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt Uniwersytetu Rolniczego zajmuje się głównie problematyką hodowli koni. Posiada ekspozycję muzealną z tym związaną, prowadzi też ogólnodostępny ośrodek jeździecki oferujący także zajęcia z hipoterapii czy jazdy spacerowe w zaprzęgach.

Inne…

W pobliżu opisanych obiektów położona jest dawna jednostka wojskowa, obecnie siedziba 5 batalionu dowodzenia im. gen. broni Stanisława Hallera wchodzącego w skład 9. Brygady Wsparcia Dowodzenia Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych, a powołanego w 2008 r. celem realizacji zadań w zakresie polowych systemów łączności oraz stanowisk dowodzenia. Na terenie jednostki można zwiedzać Salę Tradycji prezentującą jej historię, osobę patrona, a także dawne urządzenia łączności. Swego rodzaju historyczną pamiątką jest również miejscowy kościół parafialny pw. św. Antoniego z Padwy, który został wzniesiony w latach 1981-1984 na miejscu dawnej kapliczki, która upamiętniała wielki pożar wsi 20.06.1887 r. Kościół posiada ciekawie zakomponowane otoczenie - z grotą Matki Bożej, symbolicznym nagrobkiem zm. w 1998 r. ks. Władysława Bani, inicjatora budowy oraz sceną figuralną Ukrzyżowania, przy której umieszczono tablicę upamiętniającą przejazd przez Rząskę 16.08.2002 r. papieża św. Jana Pawła II. Opodal kościoła, na rozstaju dróg, w samym historycznym centrum Rząski wznosi się ceglana kapliczka słupowa z pocz. XX w. Z innych kapliczek na uwagę zasługuje figura św. Jana Nepomucenia z przełomu XVIII/XIX w. znajdującą się przy jednostce wojskowej, zapewne tu przeniesiona w nieznanym czasie i okolicznościach.

Użytki ekologiczne „Uroczysko Podgołogórze” oraz „Uroczysko w Rząsce”

– obecnie, z uwagi na zabudowę, nie ma dojścia od strony wsi do niewielkiej dolinki położonej po jej wsch. stronie, którą uznano za użytek ekologiczny „Podgołogórze”. Od wsch. i płd.-wsch. przylega do niego „Uroczysko w Rząsce” obejmujące zalesiony stok Pasternika rozcięty paroma niewielkimi wąwozikami. W latach 60. XX w. planowano tu urządzić Park Wojska Polskiego, zapewne w nawiązaniu do pobliskiej jednostki wojskowej. Oba uroczyska zajmują powierzchnię 65,10 ha i są dostępne jedynie od strony Krakowa Bronowic (ul. Tetmajera i pobliskie). Powołano je w 2001 r. celem ochrony stanowisk fiołka bagiennego - gatunku krytycznie zagrożonego wyginięciem, wpisanego do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, a także pozostałych dawnych dworskich stawów będących ostoją licznych chronionych gatunków płazów. Ponadto „Uroczysko w Rząsce” chroni pozostałości zespołu łęgu olszowo-jesionowego oraz zbiorowiska roślin szuwarowych, powstałych na miejscu innych dawnych stawów oraz nieużytkowanych łąk i pastwisk.

Żródło: Przewodnik turystyczny „Gmina Zabierzów Jurajska Kraina”