Radwanowice

Sołtys: Włodzimierz Francuz

RADWANOWICE – leżą na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej opadającej w rejonie wsi do Rowu Krzeszowickiego miejscami stromymi progami. Od zachodu i północnego-zachodu naturalną granicę Radwanowic wyznacza Dolina Szklarki - Racławki; z pozostałych stron wieś otaczają pola i lasy, a praktycznie jedyny dojazd do niej prowadzi z Rudawy. Sprawia to, że Radwanowice pozostają cichą, wręcz „klimatyczną” miejscowością, a ich okolice znakomitym miejscem wycieczek pieszych, mniej rowerowych z uwagi na nieutwardzone drogi oraz znacznie przewyższenia. Z myślą o turystach w Radwanowicach urządzono dwa miejsca do wypoczynku: w centrum wsi o charakterze bardziej informacyjnym oraz na wschodnim skraju, poza zabudową o typowo rekreacyjnej funkcji.

Z historii...

Historycznie po raz pierwszy Radwanowice zostały wymienione w 1329 r., w przywileju Władysława Łokietka zezwalającym na lokację pobliskich Szklar. Przez wieki wieś stanowiła znacznie rozdrobnioną własność szlachecką, o czym m.in. dowiadujemy się od Jana Długosza, który w 2 poł. XV w. pisał, iż w Radwanowicach nie ma żadnego kmiecia, a wszyscy ją zamieszkujący są szlachtą herbu Radwan. Na początku XV w. odnotowano 35 właścicieli niewielkich majątków, zaś w XVIII - 44., podając przy tym, że we wsi …ile domów, tyle dziedziców. Stan ten powodował, że miejscowa zagrodowa szlachta żyła nader ubogo, praktycznie różniąc się od chłopstwa posiadanymi prawami politycznymi i wolnością od pańszczyzny, co i tak często ulegało zatarciu. Powszechne były graniczne i spadkowe spory, zaś w XVII w. głośne stały się zatargi z klasztorem karmelitów w sąsiedniej Czernej na tle kradzieży z pól i lasów, a nawet rozbojów, jakich dopuszczali się niektórzy z mieszkańców. Szlacheckie tradycje pozostawały w Radwanowicach żywe jeszcze w XIX w., choć już wówczas przeobrażenia społeczno-ekonomiczne całkowicie je zdezawuowały.

W 1824 r. w Radwanowicach liczących wówczas około 450 mieszkańców działało 5 szynków!, z których dwa posiadał Żyd Józef Grűnbaum, i jeszcze chciał założyć trzeci, co nie spodobało się niektórym radwanowiczanom. I tak złożono do Senatu Wolnego Miasta Krakowa, (Rzeczpospolitej Krakowskiej), memoriał w imieniu 20 „obywateli podupadłych potomków niegdyś cnego rycerstwa polskiego” domagający się zakazu szynkowania dla Grűnbauma. Sprawy nie rozstrzygnięto, a kolejne skargi nie odniosły skutku, łącznie z wniesionym po 16 latach - 12.05.1840 r. ostatnim memoriałem powołujący się na historyczne prawa szynkowania w Radwanowicach.

Postępował proces komasacji własności. W 1870 r. główny zrąb gruntów pozostający w rękach już tylko 3 właścicieli skupił dr Wiktor Włyński (z Włynia k. Sieradza). Później majątek dość często zmieniał właścicieli, był dzierżawiony, a po I wojnie światowej uległ częściowej parcelacji. Ostatecznie w 1921 r. stał się własnością Franciszka Tetelowskiego, po którym ostatecznie odziedziczyła go córka Zofia.

Bartosz Paprocki, zm. w 1614 r. ojciec polskiej heraldyki, podaje, iż Bolesław Śmiały nadał herb Radwan pewnemu rotmistrzowi za okazane męstwo podczas walk na Rusi w 1077 r. Wątek ten miejscowe podania rozwijały przypisując Radwanowi założenie wsi. Inna z legend powiada, że Radwan ukrywał się w okolicznych lasach po zabójstwie w 1079 r. przez króla biskupa Stanisława Szczepanowskiego (św. Stanisława); jeszcze inne podania głoszą, że Radwan w akcie ekspiacji za udział w zabójstwie biskupa zaczął budować w Radwanowicach kościół, lecz co wzniesiono fragment murów tajemne siły przenosiły je do Rudawy. Zapewne coś w tych legendach jest z prawdy. Wszak większość tut. szlachty w średniowieczu pieczętowała się Radwanem.

W dziejach wsi niezwykle tragicznie zapisał się okres okupacji hitlerowskiej. Otóż już od 1939 r. wielu mieszkańców angażowało się w ruch oporu. Zawiązano komórki Narodowej Organizacji Wojskowej, ZWZ-AK i BCh, których działalność w tak małej społeczności trudno było należycie zakonspirować. Informacje poprzez agentów dotarły do Niemców, którzy w nocy 20/21 VII 1943 r. otoczyli Radwanowice, a rano spędzili wszystkich mieszkańców w miejsce dziś upamiętnione pomnikiem. Tu rozpoczęli „śledztwo”, rozstrzeliwując, po uprzednich bestialskich torturach 30 osób. W 1945 r. prochy ofiar ekshumowano i uroczyście złożono do wspólnej mogiły na cmentarzu w Rudawie. Za bohaterską postawę wszystkich mieszkańców oraz za zasługi w ruchu oporu, w 1984 r. Radwanowice zostały odznaczone Krzyżem Walecznych. Obecnie Radwanowice są znane z działalności Fundacji im. św. Brata Alberta, niosącej pomoc młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie. Jej założycielami w 1987 r. byli: ks. Tadeusz Isakowicz- -Zaleski, nadal nią kierujący, nieżyjący już inż. Stanisław Pruszyński oraz Zofia Tetelowska (1921- 2003), która na rzecz Fundacji przekazała swój majątek, w tym budynek d. dworu. W jego otoczeniu wzniesiono nowe pawilony oraz w latach 2000 - 2005 kościół pw. św. Brata Alberta, pod który kamień węgielny poświęcił w 2002 r. papież św. Jan Paweł II. Obok świątyni, w tym samym czasie wystawiono pomnik Ojca Świętego, i nieco później św. Brata Alberta, tworzące wraz z umieszczonym pomiędzy nimi krzyżem jednolitą kompozycję. Naprzeciw kościoła, a obok d. dworu w latach 2008 - 2012 fundacja Anny Dymnej „Mimo Wszystko” wzniosła zespól oryginalnych architektonicznie budynków – ośrodek „Dolina Słońca” dla niepełnosprawnych intelektualnie osób dorosłych. Należy podkreślić, iż oba ośrodki (fundacje) ściśle ze sobą współpracują, m.in. wzajemnie korzystając z posiadanej bazy terapeutyczno-rehabilitacyjnej.

Zabytki

Dawny dwór (siedziba Fundacji św. Brata Alberta) - pochodzi z poł. XIX w., lecz obecną formę zyskał w 1911 r. po rozbudowie przez Austriaków na graniczny odwach (granica zaborów przebiegała pobliską Doliną Szklarki), a głównie w toku współcześnie przeprowadzonej restauracji. Podobnie odnowiono przyległe budynki d. stajni z 1910 r. i stodoły z XIX w. oraz czworościenną kapliczkę prawdopodobnie z XVIII w. położoną przy dawnej alei parkowej. Na poł. XIX w. datowana jest również kaplica znajdująca się przy drodze z Rudawy, współcześnie odnowiona z zadaszeniem przed wejściem.

Dolina Szklarki

– rozciąga się na długości około 9 km i jest w przeważającej zajęta przez zabudowę Szklar. Najciekawszym jest jej dolny, zalesiony odcinek, powyżej XIX-wiecznej pstrągarni „Rózin” w Dubiu (przed ujściem do Doliny Racławki), do którego najłatwiej i najkrócej można zejść z Radwanowic ul. Zawiłą, a następnie skorzystać z żółtego szlaku dydaktycznego, obecnie (2018 r.) nader zaniedbanego. Dolina w tym rejonie jest niezwykle malownicza - zalesiona, głęboka, kręta i wyraźnie przewężona, a na jej zboczach obok dominujących w okolicy białych górnojurajskich wapieni równolegle ukazują się szare wapienie dolnego karbonu, a więc utwory starsze. Jest to wynik pocięcia tego obszaru w trzeciorzędzie licznymi uskokami o równoleżnikowym przebiegu.

Źródło: Przewodnik turystyczny „Gmina Zabierzów Jurajska Kraina”